نگاهی به ماهیان اساطیری ایران زمین همچون کرماهی، واسی، ماهی نگاه‌دار جهان و ماهیان آسمانی که جایگاه ویژه‌ای در باورهای مردمان باستان داشته‌اند.

2. واسی:

ماهی دیگری به نام ماهی واسی نیز در اوستا ستایش شده (یسنا، هات ۴۲، بند ۴)، که در دریای فراخكرت زندگی می‌کند. لقب او پَنچا سَدوَرا است که به دارنده پنجاه پر برگردانده شده.

ماهی واسی چنان حساس است که بدان دریای ژرف اگر به شمار سوزنی آب بیفزاید یا کاهد، او داند. او بزرگ‌ترین آفریده اهورامزدا است. درازای تن بزرگ خوب رسته او بدان اندازه است که اگر مردی از بامداد تا شامگاه بتازد آن را نتواند پیمود. همه جانداران مزدا آفریده در پناه سرداری و نگهبانی او می‌زیند (بندهش، بخش ۹، بند ۱۵۰).

واژه واسی در دوره‌های بعد به وال بدل شده است:

«به آب و آتش گستاخ در رَود گویی

 سمندر است در آتش در آب ماهی وال»             «امیر معزی»

4. دوماهی آسمانی (♓):

نقش‌هایی که بر پایه چرخش بنا شده‌اند _ مثل مهرانه و گرفت و گیر _ از شمار آشناترین طرح‌ها در هنر ایرانی‌اند و ماهیان چرخان از مهم‌ترین این نقش مایه‌ها هستند.

تصویر این دو ماهی چرخان به گرد یکدیگر که بازمانده از اندیشه ماهیان نگاهبان درخت زندگی هستند به نماد برج اسفند در میان نشان‌های آبامگاه بدل گردیده است.

بیرونی در التفهیم این نماد را چنین توصیف می‌کند: «که دوازدهم صورت سمکه، همچون دو ماهی، یکی دنبال دیگری آویخته به رشته دراز» (فره وشی: ۱۳۶۴، ۶۴).

این صورت فلکی در نقشه‌ها به گونه دو ماهی ترسیم شده که با طنابی به یکدیگر پیوسته‌اند، پرنورترین ستاره آن رشاء نام دارد که در زبان عربی به معنای گره است. این گره در طنابی که دو ماهی را در برگرفته وجود دارد. صورت فلکی حوت هیچ ستاره پرنور دیگری ندارد، به گونه‌ای که بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ هیچگاه آن را نمی‌بینند.

اخترشناسان بابل باستان ستارگان این صورت فلکی را به سان مادر و پسری تصور کرده و نمایش می‌دادند که خود را به شکل ماهی در آورده‌اند (فراس: ۱۳۶۹، ۳۰).

اشاره به برج ماهی در گفتار بسیاری از شاعران ایرانی آشکار است:

«چو سر بر کرد ماه از برج ماهی

مه پیروز شد در برج شاهــی»                   «نظامی»

«ز گاو و کژدم و خرچنگ و ماهی

نیاید کار کــــردن زین نکوتر»                «ناصرخسرو»

منابع

برگرفته از کتاب “نشانه شناسی کهن الگوها در هنر ایران باستان و سرزمین‌های هم‌جوار” نوشته دکتر صدر الدین طاهری

1. سجادی، سید جعفر (۱۳۳۹)، فرهنگ مصطلحات عرفا و متصوفه، تهران: کتاب فروشی بوذرجمهری
2. تفضلی، احمد، (۱۳۹۱)، مینوی خرد، تهران: توس
3. دهخدا، علی اکبر (۱۳۷۷)، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران
4. اقتداری، احمد، (۲۵۳۶)، خلیج فارس، تهران: فرانکلین
5. فره وشی، بهرام، (۱۳۶۴)، جهان فروری، تهران: کاریان
6. فراس، نایجل، (۱۳۶۹)، آسمان شب، ترجمه على رئوف، مشهد: آستان قدس رضوی

مطالب مرتبط در بلاگ هنداکو