مار در اندیشه و اساطیر ایران باستان

مار در ادیان دوره تاریخی ایران جایگاهی اهریمنی یافته است. ریشه نام این جانور شاید ماره سانسکریت به معنی میراننده و مئریا در زبان اوستایی به معنی تباه کننده باشد. بندهش مار را از خرفستران و آفریده اهریمن می‌داند که نمونه‌هایی دارد چون مار پردار، اژدهای دوسر و هفت سر، گرزه دم سیاه، گرزه کوتاه، زهرابه‌دار بیشه‌ای، ماران دوش و… (بخش نهم، بند ۱۴۳).

در توصیف مار پردار آمده: «اگر سایه بر کسی از مردم افکند میرد. دادار باز سپید را برای از میان بردن آن مار آفريده» (بندهش، بخش نهم، بند ۱۴۶).

اوستا اژی (مار) را چنین توصیف می‌کند: «آن دیو بسیار زورمند دروج، آن دروند آسیب رسان جهان، آن زورمندترین دروجی که اهریمن برای تباه کردن جهان اشه به پتیارگی در جهان استومند بیافرید» (یسنا، هات ۹، بند 8). برپایه وندیداد از جمله شرط‌های پذیرش توبه و طلب آمرزش برای گناهان بزرگ، کشتن مار است (فرگرد چهاردهم، بند ۵).

در مینوی خرد گرشاسب سام برای کشتن مار شاخدار ستایش شده (پرسش ۲۶، بند ۵۰).

اژی‌دهاکه را اوستا اژدهای شاخدار، کشنده اسب و کشنده مرد، آن زهرآلود زرد رنگ که زهرش به بلندای نیزه ای روان است وصف می‌کند (زامیادیشت، کرده ششم، بند ۴۰). این اژدها از زبان گرشاسب چنین تصویر شده: «… که دندانش به اندازه بازوی من بود و گوشش به اندازه چهارده نمد و چشمش به اندازه گردونه‌ای و شاخش به بلندی شاخه‌ای. نیم روز بر پشت او تاختم تا سرش را به دست آورم و گرزی بر گردنش زدم و بکشتمش. اگر آن اژدها را نکشته بودم همه جهان اورمزد را نابود کرده بود (سوتکرنسک، کتاب نهم دینکرد).